Dzieci przebywające w pieczy zastępczej mają zwykle za sobą wiele dotkliwych strat na różnych płaszczyznach. Doznana strata rozpoczyna bolesny proces przeżywania żalu. Jest on trudny, rozłożony w czasie, wieloetapowy, służy pogodzeniu się i odnalezieniu na nowo w rzeczywistości.

Kiedy dziecko przechodzi przez tę drogę można dostrzec znaki wskazujące na etap, którego doświadcza w tej chwili. Wiedza ta pozwala zaspokoić specyficzne dla każdego z etapów potrzeby dziecka i udzielić mu odpowiedniej pomocy.

Etapy, przez które przechodzą dzieci i jak im pomów w ich przejściu:

1. Etap szoku i wypierania: Dzieci mogą zaprzeczać, że w ich rodzinie działo się cokolwiek złego, mogą mieć trudności z wyrażaniem emocji, nieadekwatnie zachowywać, sprawiać wrażenie obojętnych; mogą też starać się zachowywać idealnie, aby pokazać, że są grzeczne i nie zasługują na karę tzn. mogą wrócić już do domu.

– jak pomóc dziecku na tym etapie:

• Czuwać nad dzieckiem, aby w napadach złości nie zrobiło sobie nic złego
• Zadbać o jego potrzeby
• Uznać, że nawet, jeśli tego nie widać, dziecko doznaje gwałtownych uczuć ( pomóc nazwać mu te uczucia)
• Być dla dziecka i odpowiadać na jego potrzeby

2. Etap niedowierzania i targowania się: Dzieci mogą obwiniać siebie za to, co się stało, obiecywać poprawę, aby odwrócić wydarzenia. Czasem zachowują się bardzo źle, aby zostać odesłanym do domu. Starsze często, uznając winę rodziców gotowe są wszystko wybaczyć. Zwykle jednak, jako przyczynę swojej sytuacji skłonne są uznać pracowników socjalnych lub rodziców zastępczych.

– jak pomóc dziecku na tym etapie:

• Zapewnić okazje do rozmawiania o rodzinie i wyrażania emocji
• Pomóc uwolnić się od poczucia winy
• Informować o przyczynie odseparowania go od rodziny
• Nie oceniać rodziców i nie mówić o nich źle
• Zapewniać dziecko o tym, że jest bezpieczne

3. Etap złości: Dziecko zaczyna uświadamiać sobie fakt i pojawia się naturalna reakcja sprzeciwu. Jej adresatem zwykle są rodzice zastępczy. Przybiera np. formę krzyków i wyzwisk, obrażania innych, oskarżeń.

– jak pomóc dziecku na tym etapie:

• Pozwalać dziecku czuć złość, pomagać mu ją wyrazić, w sposób, który nikomu nie szkodzi
• Pomagać, na co dzień radzić sobie z negatywnymi uczuciami, pokazać techniki jak może panować nad emocjami
• W razie potrzeby zapewnić pomoc psychologa
• Wzmacniać relacje dziecka z krewnymi, pomóc zrozumieć przyczyny kryzysu w rodzinie

4. Etap smutku: Jest to złość skierowana do wewnątrz. Może mieszać się z agresją. Najczęściej przybiera postać lęku, wycofania i bierności, zaburzeń łaknienia, snu, apatii, szukania samotności. Dzieci często tylko powierzchownie okazują zainteresowanie, współczucie, przywiązanie, mają spłyconą emocjonalność.

– jak pomóc dziecku na tym etapie:

• Zapewniać, że jest ważne, wartościowe, warte miłości
• Pozwalać mu na czas tylko dla siebie, ale też zachęcać do angażowania się w życie rodzinne
• Doceniać drobne rzeczy, które dziecko robi, i jego małe osiągnięcia
• Pozwalać odczuwać smutek, potwierdzać uczucia i zapewniać, że z czasem będzie lepiej
• Być dostępnym, ale nie zmuszać do rozmów
• Jeśli dziecko tego chce – przytulać
• Jeśli jest taka potrzeba – współpracować z psychologami i terapeutami

5. Etap planowania, realizacji planu i opanowywania poczucia straty: Dzieci zaczynają pozbywać się myśli „jestem niedobry”. Zaczynają łatwiej wyrażać emocje, i te pozytywne, i te negatywne. Zaczynają przejawiać inicjatywę, są bardziej otwarte, wierzą w przyszłość i w związku z tym zaczynają widzieć sens w rzeczach, których się podejmują. Uczą się radzić sobie z uczuciami, wyrażać je w odpowiedni sposób.